Zasady prawa wyborczego

Autor: Magdalena Mamaj - Specjalista Prawowity.pl

Art. 96 Konstytucji rzeczpospolitej Polskiej z dnia 7 kwietnia 1997 r. stanowi, że wybory do Senatu są powszechne, bezpośrednie i odbywają się w głosowaniu tajnym. Zasady prawa wyborczego stanowią podstawę, na jakiej oparte jest przeprowadzania wyborów w Polsce. 

Zasada powszechności wyborów określa krąg obywateli, którzy mają prawo do udziału w wyborach i gwarantuje im możliwość uczestnictwa w wyborach. Wyróżniamy czynne i bierne prawo wyborcze. Czynne prawo wyborcze – czyli prawo do wybierania przedstawicieli – służy obywatelom polskim oraz obywatelom Unii Europejskiej zamieszkującym na terytorium RP, jeżeli najpóźniej w dniu głosowania ukończyli 18 lat. Wymóg ten stosowany jest przy wyborach do Sejmu, Senatu, wyborach prezydenckich i samorządowych a także udziału w referendum.

Bierne prawo wyborcze natomiast to prawo bycia wybieranym do organów przedstawicielskich władzy, a przysługuj ono obywatelom, którzy posiadają czynne prawo wyborcze. Dodatkowo, przepisy prawne szczegółowo regulują wiek wybieranego obywatela, tj. w wyborach do Sejmu należy mieć ukończone 21 lat, do Senatu 30  lat a w wyborach prezydenckich 35 lat. Aby móc wziąć udział w wyborach, niezbędne jest posiadanie pełnej zdolności do czynności prawnych oraz korzystanie z pełni praw publicznych i wyborczych. 

Jakie są gwarancje zasady powszechności wyborów?

Zasada ta jest obwarowana sporządzaniem rejestrów i spisów wyborców. Rejestr prowadzony jest przez każdą gminę. Spis wyborców natomiast sporządzany jest przez gminę na podstawie rejestru na potrzeby każdorazowych wyborów lub referendum. Kolejną gwarancją są protesty wyborcze – każdy wyborca, przewodniczący komisji wyborczej, pełnomocnik wyborczy komitetu wyborczego  ma zagwarantowane prawnie prawo wniesienia protestu do Sądu Wyborczego. Dodatkowo, wybory przeprowadza się w stałych obwodach głosowania a same wybory zarządza się na dzień wolny od pracy, tak, by każdy obywatel miał możliwość wziąć w nich udział. Ostatnia gwarancja zapewnia możliwość głosowania, mimo zmiany miejsca pobytu wyborcy. 

Zasadę równości wyborów możemy stosować w dwóch aspektach. Aspekt formalny oznacza, że każdy z wyborców ma taką samą liczbę możliwych głosów do wykorzystania. W aspekcie materialnym natomiast, znaczenie, czyli siła danego głosu, powinna być taka sama. 

Zasada bezpośredniości wyborów znajduje wyraz w jednostopniowych wyborach. Wyborca głosuje bezpośrednio na wybranego przez siebie kandydata, a nie na elektorów, którzy to dopiero za niego dokonają wyboru. Zasada ta oznacza także osobiste uczestnictwo w wyborach, jednakże od tej reguły istnieje pewien wyjątek, a mianowicie głosowanie przez pełnomocnika. Pełnomocnika ma prawo ustanowić osoba posiadająca znaczną lub umiarkowaną niepełnosprawność lub taka, która najpóźniej w dniu głosowania ukończyła 75 rok zycia. Pełnomocnictwo można przyjąć od jednej osoby, wyjątkowo od dwóch. Udziela się go przed wójtem lub upoważnionym pracownikiem urzędu, na wniosek wyborcy, najpóźniej 10 dni przed planowanymi wyborami. Pełnomocnictwo można odwołać, najpóźniej na 2 dni przed wyborami, lub doręczenie pisma obwodowej komisji wyborczej w dniu wyborów. 

Zasada proporcjonalności wyborów określa sposób przeliczania liczby oddanych głosów na liczbę uzyskanych mandatów (zgodnie z metoda Hondt’a). Metoda ta jest stosowana wyłącznie przy okręgach wielomandatowych, gdzie rozdział mandatów między listy wyborcze następuje proporcjonalnie do wyniku głosowania. 

Ostatnią zasadą jest zasada głosowania tajnego, która odnosi się do czynności głosowania – treść decyzji wyborczej jest znana jedynie samemu głosującemu. Gwarancją tej zasady jest obowiązek zapewnienia przez władze publiczne w lokalach wyborczych miejsc zapewniających tajność głosowania (kotary, kabiny), odpowiednie zabezpieczenie kart do głosowania, zakaz przerywania głosowania a także zakaz otwierania urn przed zakończeniem głosowania.